Krystyna Janda, znana aktorka polskiego teatru i kina obchodzi dziś urodziny

Aktorka znana z ról „Człowiek z żelaza”, „Przesłuchanie” czy „Kochankowie mojej mamy” obchodzi dziś urodziny. Od wczesnych lat swoje życie wiązała ze sztuką, stając się jedną z najwybitniejszych postaci polskiego teatru i filmu.

Krystyna Janda urodziła się 18 grudnia 1952 roku w Starachowicach. Zaczęła swoją edukację aktorską w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie, zdobywając dyplom w 1975 roku. Po zakończeniu studiów zaczęła pojawiać się na scenie, debiutując w 1976 roku w Teatrze Ateneum w Warszawie w roli Anieli w „Ślubach panieńskich” Aleksandra Fredry w reżyserii Jana Świderskiego.

Jej filmowy debiut to kultowa już rola Agnieszki, ambitnej studentki szkoły filmowej w „Człowieku z marmuru” (1976) Andrzeja Wajdy. Wtedy rozpoczęła się długoletnia współpraca Jandy z reżyserem. Zagrała w kontynuacji wcześniej wspomnianego filmu, „Człowieku z żelaza” (1981) oraz wielu innych jego produkcjach.

Lata 80 były dla aktorki przełomowym czasem w jej życiu. Zagrała, wtedy jedne z najważniejszych ról w jej karierze, między innymi w „Kochankowie mojej mamy” Radosława Piwowarskiego (1985), „Dekalogu II” (1988) i „Krótkim filmie o zabijaniu”(1987) Krzysztofa Kieślowskiego oraz w „Stanie posiadania” Krzysztofa Zanussiego (1988).

Za jedną z jej najwybitniejszych ról uznano wcielenie się w postać Antoniny Dziwisz w filmie Ryszarda Bugajskiego „Przesłuchanie” (1982). Otrzymała za nią Nagrodę Fundacji Kultury Polskiej, za najlepszą pierwszoplanową rolę kobiecą na festiwalach w Gdyni i Belgradzie oraz Nagrodę Jury dla najlepszej aktorki na festiwalu w Cannes. Warto również wspomnieć, że Krystyna Janda wystąpiła w uhonorowanym Oscarem filmie Istvana Szabo „Mefisto” z 1981 roku.

Od 1975 do 1987 roku grała w Teatrze Ateneum w Warszawie role w spektaklach znanych reżyserów takich jak Andrzej Łapicki, Agnieszka Holland czy Romuald Szejda. Później przez 18 lat pojawiała się na deskach Teatru Powszechnego, a w 2005 roku założyła prywatny Teatr Polonia w Warszawie, w którym nie tylko gra, ale również reżyseruje. Jej Fundacja Krystyny Jandy Na Rzecz Kultury otworzyła, także Och-Teatr w dawnym kinie Ochota.

Jednym ze spektaklów z udziałem aktorki, który odniósł duży sukces było „Shirley Valentine” (1990) Williama Russella w reżyserii Macieja Wojtyszki. Monodram jest grany do dzisiaj, a jego premiera skończyła się owacjami na stojąco. Wraz z Agnieszką Osiecką stworzyła monodram pod tytułem „Biała bluzka” (2010), który także w dalszym ciągu cieszy się popularnością.

Debiutem reżyserskim Krystyny Jandy był film „Pestka” (1995), który był adaptacją książki Anny Kowalskiej. Zagrała w nim główną rolę, a za reżyserię otrzymała nagrodę na festiwalu polskich filmów fabularnych w Gdyni. W styczniu 2003 Janda obchodziła 25-lecie swojej kariery. Z tej okazji w Teatrze Studio przygotowano „Mewę” z jubilatką w roli Ireny Arkadiny.

W 2009 roku Janda zagrała w kolejnym filmie Andrzeja Wajdy „Tatarak”. Historia powstawania tego dzieła łączy się w poruszający sposób z życiem prywatnym samej aktorki. Przy filmie pracował Edward Kłosiński, który był operatorem filmowym i mężem Krystyny Jandy. Zmarł w 2008 roku, kiedy prace nad filmem jeszcze nie były skończone. Janda zaproponowała Wajdzie, aby jej osobista opowieść o zmarłym mężu stała się częścią filmu.

Przez 54 lata w zawodzie marzyłem o różnych filmach. O tych, które nakręciłem, i takich, których nie udało mi się zrealizować. Tatarak dojrzewał we mnie jednak coraz bardziej z myślą o tym, że jest w nim rola dla Krystyny Jandy. Ona ma coś do powiedzenia na ekranie. – powiedział Andrzej Wajda w wywiadzie dla Stopklatki (2010).

W 2012 roku powróciła na scenę w roli Danuty Wałęsy w spektaklu „Danutę W.” w reżyserii Janusza Zaorskiego. Krytycy jednogłośnie okrzyknęli go jednym z najważniejszych spektakli ostatnich lat.

Krystyna Janda odegrała wiele ważnych ról w spektaklach teatralnych, między innymi są to: „Mała Steinberg” (2001), „Kto się boi Virginii Woolf?” (2002), „Kopciuszek” (2005), „Ucho, gardło, nóż”, (2005) „Boska!”, (2007) „Dancing” (2008), „Weekend z R.”, (2010), „Zmierzch długiego dnia” (2012), „Pamiętnik z Powstania Warszawskiego” (2014), „Maria Callas. Master class”, (2015) „Matki i synowie” (2016), „Zapiski z wygnania” (2018), „Aleja zasłużonych” (2020).

Aktualnie Krystyna Janda jest prezeską i współzałożycielką Fundacji Krystyny Jandy na rzecz Kultury. Zajmuje także stanowisko dyrektor artystycznej Teatru Polonia i Och-Teatru. Grywa najczęściej postacie kobiet silnych i zdecydowanych o bogatym życiowych doświadczeniach. W wyniku ankiety „Polityki” w 1998 roku została wybrana do grona najwybitniejszych aktorów XX wieku, a w 2000 roku odbyła jedną z największych tras teatralnych w historii polskiego teatru „Sto twarzy Krystyny Jandy”, grając 48 spektakli w ciągu dwóch miesięcy. 

Krystyna Janda była żoną ówczesnego dyrektora Teatru Polskiego, Andrzeja Seweryna. Mają razem córkę Marię Seweryn, która aktualnie pełni funkcję dyrektorki w Och Teatrze. Drugim mężem Jandy był operatora filmowego, Edward Kłosiński. W 2008 roku zmarł na raka płuc, ma z nim dwóch synów, Adama i Andrzeja.